Қорымды алғаш рет Вильгельм Радлов зерттесе, кейін Сергей Сорокин археологиялық қазба жұмыстарын жүргізді. Соңғы жылдары Зейнолла Самашев жұмысты жалғастырып, 1998 жылы қорғанның «патшалық оба» кезеңін зерттеу кезінде алтынмен апталған 13 тұлпар мен сол заманның көсемі болған бекзада мен әйелдің сүйегін тапты.
⠀
Бір қызығы, археологтар тапқан олжалар жақсы сақталған. Жер бетінің бір қабат ерімеген тоң мен үстіне үйілген оба тастары да табыттарға ауа мен су кіргізбей сақтаған. Тіпті, киім, ат әбзелдері, ағаш бұйымдары, ер тоқым, тері мен киізден жасалған заттар шірімеген. Тағы бір қызықты дерек. Сақтар марқұм Алтайдан асады, сол жаққа жетуге аттары көмектеседі деп түсінген. Бірінші жылқыға ағаштан мүйіз жасап, таутекенің күшін берген. Мамандар жерленген қырқұйрықтардың осындай ондаған түрін кездестіріпті. Әрі жерленген жылқылардың 80-90 пайызы, 20-25 жасар, яғни, кәрі.
⠀
Бүгінге дейін ол жерден сексеннен астам жылқы сүйегі табылған. Сәйгүліктердің жеген шөбін зерттеген ғалымдар оның 13 табиғи белдеу өсімдіктері екенін анықтаған. Берел қорғанынан табылған сан түрлі аң үлгісіндегі әшекейлер – сол кездегі наным-сенімді, ырымды білдірсе керек. Әшекейлердегі самұрық, қошқар мүйіз ою, таутеке мүйізі мен қыранның еліміздің мемлекеттік рәміздерінде кездесуі бекер емес. Ең маңыздысы, бұл мемлекеттігіміздің сонау 2500 жылдан да бұрын басталғанын аңғартса керек.
#тарих #сақтар #берелқорымы #сақдәуірі #ШҚО
